U znak solidarnosti sa civilnim društvom Srbije, Balkanska mreža za razvoj civilnog društva (BCSDN) čvrsto stoji uz one koji se suočavaju sa sve jačim pritiscima u odbrani demokratskih vrijednosti i temeljnih prava. Podržavamo njihovo pravo da protestuju i da traže odgovornu vlast. BCSDN apeluje na srbijanske vlasti da poštuju građanske slobode i da bez odlaganja prestanu sa akcijama kojima se guši civilno društvo.
Porast protesta
Posljednjih godina, Srbiju je zahvatio talas protesta potaknutih širokom zabrinutošću zbog korupcije, prijetnji po okoliš i erozije demokratskih vrijednosti. Građani su se okupljali kako bi se usprotivili politikama vlasti koje potkopavaju vladavinu prava i ljudska prava, a koje su praćene tvrdnjama o izbornim krađama što je dodatno pojačalo osjećaj nezadovoljstva. Značajno žarište bile su i kontroverze u vezi velikh industrijskih i rudarskih projekata, kao što je projekat rudnika litijuma Rio Tinto, a na koje mnogi gledaju kao na simbol prioriteta vlasti u kojima se prednost daje korporativnim interesima nauštrb zaštite okoliša. Oživljavanje ovih projekata, naročito u osjetljivim područjima kao što je dolina Jadra, ponovo je potaknulo nezadovoljstvo među građanima koji vjeruju da se u lovu na ekonomsku dobit ignorišu njihovi glasovi.
Ovaj porast protesta naišao je na sistemsku kampanju protiv civilnog društva, a uz podršku vlasti, u kojoj su aktivisti i organizacije podvrgnuti nemilosrdnom klevetanju, ciljanim zastrašivanjima, kao i pritvaranju koje je politički motivisano. Ovakva djela, orkestrirana sa najviših nivoa, čine samo dio širih i sve snažnijih napada na građanske slobode, uključujući i temeljna prava na slobodu udruživanja i izražavanja. Aktivisti se suočavaju sa zastrašivanjima, čak i prijetnjama smrću, koje pojačavaju strah od još većeg gušenja građanskih sloboda, poput sloboda okupljanja i izražavanja. Tokom velikog protesta u Beogradu, aktivisti koji su blokirali željezničku stanicu i autoput uhapšeni su zbog verbalnog napada na novinarku pro-vladinog medija Informer. Iako su aktivisti nakon žalbe i pritiska javnosti pušteni, optužbe vlasti na račun grupa iz civilnog društva su se nastavile, uz pojačane napore u pravcu njihove diskreditacije. Težinu ove situacije sveobuhvatno razmatra izvještaj kojeg je sačinila organizacija Građanske inicijative, a koji se može pročitati ovdje.
Uloga EU
U julu ove godine, Evropska unija je sa Srbijom potpisala memorandum o razumijevanju sa ciljem podrške litijumskom projektu, za koji se navodi kako je ključan za evropsku zelenu tranziciju. Evropski zvaničnici su naglasili ekonomske benefite, poput otvaranja radnih mjesta i smanjenje zavisnosti od kineskog litijuma. Međutim, kritičari tvrde kako ovaj sporazum iskorištava slabe zakone i regulatorni okvir Srbije, te podriva posvećenost EU demokratskim vrijednostima, dajući primat ekonomskim interesima nad pitanjima brige o okolišu i demokratiji.
Sporazum EU i Srbije u vezi litijuma potaknuo je kontinuirane proteste, uz ugrožavanje temeljnih sloboda od strane vlade. Na čelu sa organizacijama civilnog društva i udruženjima za zaštitu okoliša, hiljade građana okupljale su se u gradovima širom Srbije. Demonstranti su takođe apelovali i na javni servis RTS da prestane okretati glavu od pritvaranja aktivista zbog protivljenja iskopavanju litijuma. Predsjednik Aleksandar Vučić optužio je demonstrante da žele svrgnuti vlast, podsjećajući u tome na autoritarnu retoriku iz prošlosti, dok pro-vladini mediji konstantno predstavljaju aktiviste kao izdajnike. U samo deset dana, trideset troje aktivista je zatvoreno ili pritvoreno, paralelno sa koordinisanom prljavom kampanjom usmjerenom protiv jedanaest međunarodnih donatora i 39 organizacija, među kojima je i BCSDN.
Dok traje pritisak na civilno društvo, zabrinjavajuće je što još nema nikakve zvanične reakcije EU kojom bi se osudili takvi potezi.
Organizacije poput Evropske federacije novinara i Freedom House osudile su represiju i pozvale na zaustavljanje prljave kampanje protiv civilnog društva i medija, te apelovale na srbijanske vlasti da poštuju građanske slobode i pravo na proteste.
Balkanska mreža za razvoj civilnog društva podržava civilno društvo u Srbiji, te poziva na prekid represije vlasti i na poštovanje prava građana na proteste. Uprkos nepravednim optužbama srbijanskog medija Informer kako BCSDN pokušava svrgnuti vlast, ostajemo predani našoj misiji da zaštitimo građanski prostor. Kao regionalna mreža koja promoviše poticajno okruženje za civilno društvo, BCSDN nastavlja pratiti situaciju i reagirati po potrebi dok god ona traje.
