Jedanaestog februara obilježava se Međunarodni dan žena u nauci.
Kroz čitavu historiju civiliziranog društva upravo su žene često bile one bez čijih ideja savremeni svijet nauke ne bi mogao postati ono što danas jeste, pa ni ljudski svijet kao takav.
Za njega su zaslužne sve one – od prve poznate naučnice u savremenijem smislu tog pojma, egipatske ljekarke Merit-Ptah čije je djelovanje zabilježeno u spisima koji datiraju iz čak 2 700. godine prije nove ere, preko Marie Gaetane Agnesi, prve renomirane matematičarke na Zapadu te autorice prvog matematičkog priručnika, pa sve do svima itekako dobro poznate Marie Curie, prve žene dobitnice Nobelove nagrade 1903. godine zahvaljujući doprinosima ostvarenim na polju fizike.
Ipak u skoro četiri milenijuma dugoj historiji nauke njihova imena, sem u uskom krugu historičara nauke, rijetko se pominju.
Sve to vrijeme one su bile u sjenci i svojih muževa, očeva ili braće, a mnoge od njih zauvijek će ostati nepoznate.
Finansijski ovisne, zatvorene u privatni prostor porodice, žene će kroz historiju neuporedivo teže od muškaraca ostvarivati svoje pravo na obrazovanje, slobodan izbor zanimanja i uvijek će biti višestruko diskriminirane.
Tek odnedavno žene naučnice i inovatorke našle su svoje mjesto u leksikonima nauke i antologijama koje se bave ulogom žena u historiji.
Najzaslužnije za „proboj“ žena u historiji nauke i civilizacije svakako su brojne feminističke aktivistkinje i teoretičarke (kao i one malobrojne naučnice koje su izašle van zaštićenih prostora svojih laboratorija i instituta).
Žene su imale svoj mali prostor u historiji znanosti, ali i taj mali prostor trebalo je uvijek iznova osvajati. Na žalost izvjesno je da će tako biti i u budućnosti.
Bavljenje naukom je za žene, mnogo više nego za muškarce, bilo i još uvek jeste uvjetovano njihovim društvenim položajem i kulturnim kontekstom.
Danas, iako nam se čini da živimo u društvu koje se bori za ostvarivanje potpune rodne ravnopravnosti, a u nekim zemljama kao da je to ostvarenje već skoro postignuto, još uvijek se vode kvazinaučne rasprave o biološkoj (ne)podobnosti žena za bavljenje naukom.
U Evropi i SAD žene su ostvarile pravo na institucionalno obrazovanje tek u drugoj polovini 19. vijeka. Na Sorbonu, univerzitet u zemlji „bratstva, jednakosti i slobode“, mogle su da se upišu tek od 1868., dok su ih univerziteti u Americi primali od 1872. godine.
Uprkos svojim izvanrednim otkrićima, žene širom svijeta zastupljene su u nauci sa svega 30 posto, prema podacima Ujedinjenih nacija (UN).
Samo tri posto Nobelovih nagrada za nauku je dodijeljeno ženama, a samo 11 posto žena je na pozicijama viših istraživača koji vode projekte u Evropi.
Razlozi za odsustvo žena u nauci kroz historiju, a i danas, nalaze se, prije svega, u društvenom kontekstu koji određuje rodne uloge. Svakodnevne „poruke“ koje stižu iz porodice, iz medija, uzori koji se nude u školama i na fakultetima, igračke koje kupujemo dječacima i djevojčicama, boje koje označavaju spolnu pripadnost („roze za devojčice, plavo za dječake“), sve to samo naglašava i pojačava rodne razlike.
Prisjetimo se makar, uz njihov dan, samo nekih od briljantnih bh. naučnica:
Marija Kon (1894-1987) – prva žena doktorica nauka u Bosni i Hercegovini;
Vera Šnajder (1904-1947) – prvi naučni rad iz oblasti matematike koji je objavio neko iz BiH, učesnica u osnivanju Filozofskog fakulteta u Sarajevu;
Smilja Mučibabić (1912-2006) – titula doktorice bioloških nauka na Univerzitetu u Cambridgeu, jedna od osnivačica Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu;
Zulejka Popović (1930-1991) – načelnica Katedre za pedijatriju Medicinskog fakulteta, autorica preko stotinu naučnih radova, osnivačica Službe za dječiju alergologiju i imunologiju;
Jela Grujić Vasić (1923-2009) – dekanesa Farmaceutskog fakulteta 1982-1988. Godine, objavila 195 naučnih radova;
Herta Kuna (1922-2009) – filologinja i historičarka, u svom dugogodišnjem naučnom radu opisala je korpus srednjevjekovne bosanske književnosti, kao i korpus franjevačke pismenosti;
Slavica Krneta (1927-2010) – akademkinja, dala veliki doprinos razvoju pravne nauke u BiH;
Jelena Berberović (1938-2017) – autorica brojnih radova iz gnoseologije, prodekanesa Filozofskog fakulteta;
Nada Ler-Sofronić (1941-20220) – profesorica psihologije, imala vodeću ulogu u drugom talasu feminizma na području bivše Jugoslavije.
Gordana Muzaferija (1948-2008) – jedna od najznačajnijih ličnosti u bh. dramskoj i teatrološkoj nauci.
Sva ova i mnoga druga imena vidljivo svjedoče iskustvo zaborava, ili barem iskustvo nedovoljnog priznavanja “ženskog” naučno – istraživačkog rada.
Dakle, u naučnom i akademskom prostoru, borba još uvijek nije završena.
Svim naučnicama, ženama koje rade u nauci sretan njihov dan!
Tekst preuzet sa stranice Ministarstva civilnih poslova Bosne i Hercegovine
